Visual Rights Group neemt namens het ANP en Hollandse Hoogte contact op met eigenaren van websites als er onrechtmatig gebruik van foto's is geconstateerd. Zo werd ook tekstschrijver Yvonne van Osch verrast met een mailtje van Visual Rights Group toen ze een foto van de cafébrand in Volendam op haar website gebruikte. Haar verhaal schreef ze op en sprak daarvoor met Visual Rights Group zelf en de maker van de nieuwsfoto Cor Mulder: van oorspronkelijke woede en onbegrip door de hoge geldboete tot begrip en respect voor de maker.
___________________________________________________________________________________________
Het verhaal van een bekeerde misbruiker
Geschreven door Yvonne van Osch, december 2020
Ze sporen misbruik van foto’s op en verhalen de schade voor de fotografen. Hun klanten – ANP, Hollandse Hoogte - zijn blij met hun dienst. Maar wie in onschuld andermans foto op een blog of website plaatst en ineens een claim van honderden euro’s krijgt, kan hun bloed wel drinken. Wat zijn dat voor mensen!
‘Een heksenjacht!’ ‘Ze denken alleen aan incasseren.’ ‘Absurd en treurig.’ Dat zijn zo de kreten die je over Visual Rights Group (VRG) kunt lezen op klachtenfora en andere vaak anonieme spuugbakjes op het wijde net.
Een piepklein fotootje
Ik – freelance tekstschrijver sinds 1998 – heb zelf zo’n rechtenkwestie aan de hand gehad. Op een van de portfoliopagina’s van mijn website had ik jaren geleden een foto van de cafébrand in Volendam geplaatst. Een piepklein fotootje bij de link naar een stuk dat ik geschreven had over het werk van de GGD Amsterdam tijdens die fatale nacht in het vissersdorp. Ik moet toegeven dat een vaag gevoel van inbreuk me wel had bekropen, maar ik had dit van me afgeschud. Wie zou het iets kunnen schelen?
Tot ik in september dit jaar een brief uit Antwerpen kreeg. Van ANP, liever gezegd van Visual Rights Group, de organisatie die de rechten beschermt van het ANP en de fotografen die voor hen werken. Ik had het copyright geschonden. Ik had permissie voor het gebruik van de foto moeten vragen en er geld voor moeten betalen en dat had ik niet gedaan. Visual Rights Group had een hoop werk aan de opsporing gehad en de rechthebbende had inkomsten misgelopen. Hun voorstel was dat ik 90 + 360 euro zou betalen.
Louche praktijk
Eerlijk gezegd moest ik wel even slikken. Vanwege die 450 euro, maar meer nog vanwege het gevoel dat ik ‘aan de beurt’ was. Dat ik ondanks al mijn harde werken, brave burgerschap en goede intenties toch slachtoffer geworden was van een of andere louche praktijk.
Dit bleek niet het geval. Visual Rights Group was wel degelijk een geregistreerd bedrijf met een duidelijk verdienmodel, geen zwendelpakhuis. Maar geliefd waren ze zeker niet, zo bleek ook al gauw. Er was een zaak van een vrouw die haar dochter geholpen had met een foto van een kippenfarm bij een werkstuk over de bio-industrie. Ze had het gepubliceerd op haar ‘kletsblog’ zodat anderen er iets aan hadden, haar eigen belang was nul. Moest ze daar echt voor boeten? Visual Rights Group was onverbiddelijk, begreep ik.
Menselijkheid
Dat doe je toch niet, dacht ik bij mezelf. Een werkstuk van een kind! Nou, als ze daar al geen coulance voor konden betrachten, dan zouden ze voor mijn gepiep wel helemaal niet ontvankelijk zijn. Maar ik zou het evengoed proberen en een vriendelijke maar listige gooi doen naar hun menselijkheid. Het was natuurlijk stom dat ik dat fotootje zomaar had gebruikt. En ik had als publicist van wie ook regelmatig tekst en foto’s gejat wordt natuurlijk beter moeten weten. Maar hé, waar hadden we het over? De pagina met het fotootje was het afgelopen jaar door zestig unieke bezoekers bekeken. Dacht VRG dat ik er één cent wijzer van geworden was? En hoeveel schade kon die fotograaf daar nou werkelijk voor geleden hebben?
"Ik moet toegeven dat een vaag gevoel van inbreuk me wel had bekropen, maar ik had dit van me afgeschud. Wie zou het iets kunnen schelen?"
"Ik moet toegeven dat een vaag gevoel van inbreuk me wel had bekropen, maar ik had dit van me afgeschud. Wie zou het iets kunnen schelen?"
— Yvonne van Osch
Steen door ruit
Ik stuurde een tegenvoorstel, waar ik geen antwoord op kreeg, en na twee maanden kwam een herinnering waarin het bedrag 22,50 euro hoger was en waarin Visual Rights Group zei te moeten overwegen een derde in te schakelen als ik weer niet zou betalen. Een deurwaarder!
Nee! dacht ik. Ik was net bezig met een stuk over schulden en hoe snel ze aankoeken. Ik werd bang. Dus ik betaalde, maar ik weet ook dat ik daarna in een mist van gedachten de koelkast opendeed en een fantasie kreeg, namelijk dat ik naar die schoften van Visual Rights Group toe zou gaan en daar een steen door de ruit zou gooien. In het strakke kantoor vol zelfvoldane witteboordenhoofden die terwijl de robot in de krochten van het web naar nieuwe slachtoffers speurde zachtjes zongen van Pompompompompom, ligt daar weer een freelancertje krom? zou de paniek volkomen zijn. Hahaha, lachte ik. Die 450 euro was ik kwijt, maar ik had ze wel een lesje geleerd. Awel mannen, zou het klinken, als de scherven waren opgeruimd. Misschien zijn we inderdaad te ver gegaan. Een steen gooien, da’s natuurlijk verkeerd. Maar de woede is begrijpelijk. En terecht. Laten we dit model verlaten en teruggaan naar de menselijke maat.
Toen ik de deur van de koelkast dichtdeed, bleek uit mijn mond een lap serranoham te hangen. Ik was mezelf geheel vergeten.
Machinemannetjes
Goed. Nu komt de grap. Ik was in de veronderstelling dat Visual Rights Group mij had genegeerd. En u weet: dat is na ontmenselijking het ergst dat een mens in sociale interactie kan overkomen (gevreesd of gehaat worden vinden we minder erg). Ik had de 472,50 euro snel betaald omdat ik niet angstig door het leven wilde gaan. Maar ik zou het er niet bij laten zitten! Eropaf!
Hoe zou ik in contact kunnen komen met de machinemannetjes daar in België? Ik tikte op LinkedIn de naam in van de persoon die de brief namens Visual Rights Group had ondertekend. Hè, dacht ik? Wat? Het was gewoon een leuke jongen met een kind op zijn arm en een vriendelijk verhaal. Helemaal niet de gezichtloze vijand die ik voor me had gezien. Een gek idee kwam in mijn hoofd. Als ik nou eens oprechte interesse zou tonen? Mag ik je interviewen, schreef ik hem.
Op de maag
De jongen reageerde positief. Zeker! schreef hij. En of hij mijn gegevens door mocht geven aan zijn baas Ywein van den Brande. Want die deed de interviews. Is goed, schreef ik. Tot mijn verbazing belde de CEO van Visual Rights Group nog geen uur later. Hij wilde graag uitleggen hoe het werkte, zei hij. Want die negatieve verhalen… echt, die lagen hem op de maag. We praatten een uur lang en ondertussen voelde ik mijn weerstand verweken. Er bleken wel degelijk echte mensen achter de machine te zitten. En ze hadden nog een verhaal ook.
Het verhaal achter Visual Rights Group
Ywein van den Brande werkte jarenlang als advocaat in recht en IT. ‘In die functie kreeg ik heel vaak vragen van gedupeerde fotografen over beeldgebruik op internet,’ vertelt hij. ‘De tarieven waren hoog en ik kon geen goede afloop beloven. Als het op een rechtszaak aan moest komen, moesten aan het eind van de rit bedragen tussen duizend en tweeduizend euro worden afgerekend, en dat vaak voornamelijk vanwege de kosten voor de advocaat. Ik dacht: dat moet beter kunnen. We zouden een deel van dit werk moeten automatiseren om de kosten omlaag te krijgen.’
Van den Brande en zijn compagnons besloten te investeren in software die foto’s van klanten – ook bewerkte foto’s - opspoort op internet en nagaat of er toestemming gegeven is voor het gebruik ervan. Is dit niet zo, dan wordt de maker/rechthebbende ingelicht. Deze doet een extra check en besluit dan over het vervolg. ‘Soms zeggen ze vanwege de situatie: laat maar zitten. Meestal,’ zegt Van den Brande, ‘vragen ze ons de pleger van het misbruik een voorstel te doen, zeg maar een claim, voor het vergoeden van de economische schade.’
Geen wurgconstructies
Bij het vaststellen van die schade sluit Visual Rights Group aan bij de tarieven van Stichting Foto Anoniem. Deze hebben in Nederland een breed draagvlak en worden ook in de rechtspraak toegepast, aldus de informatie op de site van Visual Rights Group. ‘Een deel van het betaalde geld gaat naar de fotograaf, een deel naar het ANP en een deel naar ons,’ vertelt Van den Brande. ‘Betalen mensen niet, dan sturen we een herinnering, en daarna nog een. Zien we dan nog steeds geen betaling, dan schakelen we een deurwaarder in.’
Het zijn geen wurgconstructies, wil de man achter het rechtenbedrijf graag onderstrepen. ‘Voor elke stap worden kosten gemaakt en die moeten worden betaald. Een deurwaarder kost zo’n 150 euro, en voor een rechtszaak ben je nog veel meer kwijt. Zo kan het totaal tot boven de duizend euro komen. Een pak geld, maar het is niet zo dat bedragen in een week verdubbelen, zoals mensen weleens schijnen te denken. We voelen een grote verantwoordelijkheid om correct te handelen.’
Uitspraken in rechtszaken aangespannen tegen Visual Rights Group, lijken te bevestigen dat VRG juridisch zorgvuldig handelt. Op de site rechtspraak.nl is te zien dat van de 17 claims van VRG waarbij het tot een rechtszaak kwam tussen oktober 2018 en januari 2020 er slechts één door de rechter is afgewezen*. Dit op grond van twijfels over de exclusiviteit van de licentie die door de fotograaf aan VRG gegeven zou zijn. (* De site rechtspraak.nl publiceert alleen uitspraken die zij belangrijk acht voor de maatschappij of de rechtspraktijk.)
Creatief eigendom
In mijn geval – aanspraak op misbruik van de foto van de Volendamse cafébrand – blijkt er iets verkeerd te zijn gegaan. Niet in de opsporing, maar in de communicatie over mijn tegenvoorstel. Ik heb de mails van Visual Rights Group niet ontvangen en heb door een ongetwijfeld bizarre speling van het lot ook telefonisch geen gehoor gekregen. ‘Ik vind dit heel spijtig,’ zegt Ywein van den Brande.
Hij erkent dat de pr en communicatie van het bedrijf beter kunnen. Er is teveel onduidelijkheid. ‘Als mensen ons zouden kennen,’ zegt hij, ‘zouden ze anders over ons denken. We willen geld verdienen, net als jij en iedereen. Maar het gaat ook om recht. Fotografen moeten keihard werken om het hoofd boven water te houden, en nu in coronatijd hebben ze het nog eens extra zwaar. Waarom zou je ze niet gewoon betalen voor hun werk? Je vraagt de bakker toch ook niet om een gratis brood. We hebben de opsporing efficiënter gemaakt en de afhandeling goedkoper. Daarmee doen we naar onze mening meer recht aan creatief eigendom dan voorheen werd gedaan.’
Visual Rights Group is eind 2013 opgericht. Het bedrijf kwam aanvankelijk met een tool om mensen licenties te laten kopen voor het legaal gebruiken van foto’s van internet. Omdat de interesse ervoor ontbrak, stapte VRG begin 2016 over op het ‘claimmodel’. Daarbij wordt een voorstel tot betaling van een vergoeding gestuurd.
VRG stuurt enkele duizenden claims per jaar uit naam van haar klanten, waaronder ANP en Hollandse Hoogte. Claims gaan naar bedrijven en organisaties die zijn ingeschreven bij de Kamer van Koophandel. Particulieren worden door VRG met rust gelaten, tenzij ze geld verdienen met hun website of blog bijvoorbeeld door het plaatsen van advertenties.
Hoe vaak makers/rechthebbenden om ethische of emotionele redenen afzien van een claim? 'Bij ons wekelijks meerdere keren,' aldus Bas van Beek, managing director van het ANP. 'Afgelopen week bijvoorbeeld een ziekenhuis en een voedselbank. Niet dat zij een vrijbrief krijgen, maar zeker in deze tijd willen we toch coulance betrachten.’
De cafébrand
Ywein van den Brande heeft een vriendelijke stem met een fluweelzacht Vlaams accent. Maar zijn woorden komen aan. ‘Die foto van de cafébrand,’ zegt hij. ‘Jij hebt het over een fotootje, dat vooral decoratief is en niet wezenlijk iets toevoegt. Maar denk nou eens aan de fotograaf. Hij is er waarschijnlijk speciaal zijn bed voor uitgekomen ’s morgens vroeg, of heeft de eindejaarschampagne ervoor laten staan. Hij heeft misschien een uur gereisd, heeft gezeuld met zijn apparatuur, positie gekozen midden in de ontreddering, en heeft ongetwijfeld afschuwelijke taferelen gezien. Alles om die ene foto te kunnen maken. En dan heb jij het over een fotootje en wil je dat bovendien gratis gebruiken voor jouw site?’
‘Ja,’ zeg ik, een toontje lager. ‘Je hebt eigenlijk wel gelijk. Dat is niet zo netjes.’ Inmiddels ben ik ook benieuwd naar het verhaal achter de foto. Ywein brengt me in contact met de fotograaf.
Het verhaal achter de foto
‘Komisch,’ zegt die fotograaf, Cor Mulder, over de achtergrond van de foto. ‘Het is bijna letterlijk zoals voorgesteld. Ik zat inderdaad aan de oliebollen en de champagne, bij mijn zus en zwager in Amsterdam Noord. Het was denk ik rond enen dat we de eerste sirenes hoorden. Meteen daarna ging het achter elkaar door over de Leeuwarderweg. Toen zag ik de melding. Er was iets verschrikkelijks gaande.’
‘Ik was vrij,’ zegt Mulder. ‘Maar je weet hoe het gaat met persfotografen: die hebben hun camera’s altijd bij zich en blijven standby. Ik ben onmiddellijk naar Volendam gereden, ben naar de dijk gerend, heb een plek gezocht. Een goede plek, dacht ik. Links van Het Hemeltje, naast AT5, die ook als een van de eersten was aangekomen. Na een tijd begon ik te twijfelen over de locatie, maar als je weggaat, ben je je plaats onherroepelijk kwijt. Dat weet je. Dus ik bleef staan.’
Adrenaline
1 januari 2001 werd een van de zwaarste dagen uit de veertigjarige carrière van Cor Mulder voor het ANP. ‘Stel je voor,’ zegt hij. ‘De consternatie. Geschreeuw en gekerm, slachtoffers die naar buiten werden gesleept, radeloze familie, steeds meer brandweer en ambulances. De chaos en ontreddering waren compleet.’‘Hoe je functioneert op zo’n moment? Iedere prof zal het herkennen. Je zet je gevoel opzij. Je blijft door je lens kijken, zoeken, afdrukken. Om die ene foto te kunnen maken, de foto die alles vertelt en die ook nog scherp is, goed belicht en niet té gruwelijk.’ Mulder weet nog dat hij naar huis reed. Verkleumd, met de geur van brand en verbranding in zijn neus, vol vreselijke beelden. En vol adrenaline. Hij mailde zijn beste foto’s naar de redactie en wachtte. ‘Maar toen de kranten kwamen… een grote deceptie. Heel weinig foto’s van het ANP. De fotografen die later waren gekomen, hadden een betere plek gevonden. Dus betere foto’s.’
"Een foto van internet halen lijkt iets onschuldigs, omdat het zo makkelijk is. Maar het is gewoon iemands eigendom. Dat respecteer je."
"Een foto van internet halen lijkt iets onschuldigs, omdat het zo makkelijk is. Maar het is gewoon iemands eigendom. Dat respecteer je."
— Cor Mulder
Rechten
Zo kon het ook gaan. ‘Het was een andere tijd,’ zegt de oud-ANP’er. ‘Als fotograaf ging je natuurlijk voor je eigen glorie. Maar je ging nog meer voor de eer van het ANP. “Als wij het maar hebben,” zeiden we altijd. Fotografen waren in vaste dienst. We hadden onze apparatuur van de zaak en kregen een prima salaris. Daarmee werden de fotorechten afgekocht. Van die claim van Visual Rights Group heb ik daarom niets gehoord. Die kwam bij het ANP terecht. Voor huidige fotografen – allemaal freelancers - zou dat anders zijn. De rechten zijn volgens mij 50/50 verdeeld.’
‘Dat betekent niet,’ zegt Mulder, ‘dat ik niet scherp op die rechten ben. Hadden ze mij om mijn oordeel gevraagd, dan had ik de claim zeker doorgezet. Een foto van internet halen lijkt iets onschuldigs, omdat het zo makkelijk is. Maar het is gewoon iemands eigendom. Dat respecteer je. Je kunt in een museum ook geen schilderij van de muur halen om het bij jou thuis op te hangen.’
Amsterdam, 1962
Achteraf ben ik getroffen dat ik uitgerekend van deze Cor Mulder (via dit artikel van het RD) een foto heb misbruikt. Cor startte zijn carrière als persfotograaf in het jaar dat ik geboren ben, 1962, we zijn beiden Amsterdammers en ik voel verbondenheid als ik naar zijn foto’s kijk. Foto’s van staatsbezoeken, Oranje met en zonder franje, een jonge Anton Geessink, lente in het Vondelpark. Allemaal vensters op een wereld die ook langs mijn ogen voorbijgevlogen is.
Cor Mulder (nu 78) is kort na de brand in Volendam met pensioen gegaan, maar hij weet bijna alles nog. Van de speed-graphic, de treinbrief en het ‘stadje vooruit’ tot het hemelse pixelstortbad van de digitale fotografie dat doorgeseinde telefoto’s het nakijken gaf. Een complete aardverschuiving in zijn vakgebied heeft hij meegemaakt.
Credits
Samen met Hans Steinmeier behoort Cor Mulder tot de weinige persfotografen van wie het werk met een eigen expositie werd geëerd. Het is een ambacht, riepen beiden bij de opening heel bescheiden. Een stratenmaker hangt toch ook geen stoeptegel op! Maar ze wisten heus wel dat dit een rare vergelijking was. Achter elke foto die de kranten had gehaald, hadden uren van werken en wachten gezeten, en waren er honderd voor in de prullenbak beland. Welke credits mag je vragen voor je werk en hoeveel geld is jouw handtekening waard? Het is een vraag die ik mezelf ook kan stellen. Veel van mijn schrijfwerk is anoniem in nieuwsbrieven, brochures en boeken verdwenen. Eerlijk gezegd: ik kan er best mee leven. Maar het is wel zo, realiseer ik me, dat hoe meer ik ervoor betaald ben, hoe beter ik ermee leven kan. Het gaat om de erkenning dat je werk ertoe doet.
En dus
Het verdienmodel van Visual Rights Group roept weerstand op, dat is duidelijk. Waarom? Vooral, zo is mij na een speurtocht op internet wel gebleken, omdat de indruk ontstaat dat juist de kleintjes worden gepakt. Freelancers zoals ik, verenigingen, hobbyisten, mensen die hun eigen websites maken. In werkelijkheid zijn het ook grote bedrijven en zelfs overheden en politieke partijen die tegen claims aanlopen, zo laat Ywein van den Brande op mijn vraag nog weten. Maar die hoor je niet. Misschien omdat ze zich schamen? Zelf ben ik inmiddels van mijn boosheid en kinderlijke wraakfantasieën verlost en schaam ik me zelfs ook een beetje. Creatief eigendom is een serieuze zaak. De activiteiten van Visual Rights Group onderstrepen dit. ‘Het uiteindelijke doel,’ zegt ook Bas van Beek van ANP, ‘is dat niemand meer foto’s ript.’